Hort2thefuture: bodemvriendelijke praktijken in de tuinbouw inclusief alternatieve groeimedia

Vlaco is één van de 28 partners in het Horizon Europe-project Hort2thefuture (Horticultural innovations in soil-friendly practices to ensure a sustainable future). Het project start mid 2024 en zal innovatieve, duurzame oplossingen voor de tuinbouw opschalen. Zowel duurzame (veenvrije) substraten en efficiëntere technieken (bemesting, fertigatie, irrigatie) als aangepaste bodembewerking, maar ook hoe landbouwers hun gedrag aanpassen, zijn onderwerpen die de komende vier jaar (2024-2028) bekeken zullen worden. Onderstaande figuur geeft schematisch de verschillende thema’s weer. In het kader eronder vind je de doelstellingen van Hort2thefuture.

Op weg naar groenten telen op veenvrije substraten

Vanuit economisch oogpunt moeten grondstoffen voor substraten in grote volumes beschikbaar zijn, gezonde plantengroei bevorderen, gemakkelijk te transporteren zijn, vrij zijn van plant- en dierpathogenen, een goede prijs en een stabiele en gedefinieerde kwaliteit hebben. Ook een zo laag mogelijke milieu-impact is gewenst. Op het noordelijk halfrond is het basisbestanddeel van de meeste groeimedia op dit moment turf (ook wel 'veen' genoemd). Wanneer zowel de mogelijkheden om planten te laten groeien, als de prijs in overweging genomen worden, is turf meestal het ideale groeimedium. Alleen heeft turf - en haar bewezen veenalternatieven (houtvezel, kokosvezel, … ) - een significante milieu- en ecologische impact. Dit dwingt kwekers en potgrondfabrikanten om het gebruik ervan te heroverwegen.

Er is een grote verscheidenheid aan hernieuwbare en biogebaseerde materialen die in groeimedia gebruikt kunnen worden. Deze alternatieven passen beter in een circulaire economie en hebben een lagere milieu-impact dan turf. Echter, vooraleer de stap naar de praktijk van deze mengsels gezet kan worden, is bijkomend onderzoek bij verschillende tuinbouwteelten nodig. Alternatieven voor turf kunnen niet zoals turf puur gebruikt worden. Het is echter wel realistisch om mengsels te ontwikkelen die voldoen aan de kwaliteits-, milieu- en economische eisen, met de juiste eigenschappen om een gezonde plantengroei te bevorderen.

Bijproducten uit de bosbouw, in de vorm van vezels, worden al commercieel gebruikt als alternatief voor turf. Ze zijn beschikbaar in grote volumes, het hele jaar door, op verschillende geografische locaties en tegen vrij lage kosten. Houtvezels verlagen de koolstofvoetafdruk van groeimedia. Momenteel hebben zij echter ook met uitdagingen af te rekenen: denk aan stikstofimmobilisatie, een laag waterretentievermogen en het lichte gewicht bij het gebruik van substraat op basis van houtvezels in de tuinbouw. Hoewel groeimedia op basis van houtvezels commercieel worden verkocht, is de verkoop aan professionele telers relatief bescheiden in vergelijking met turf en kokos. Dergelijke uitdagingen kunnen worden overwonnen door de houtvezels te mengen met andere materialen die de fysische en chemische eigenschappen van het substraat positief bijsturen. Vlaco denkt hierbij uiteraard aan compost.

Hort2thefuture zal de commerciële toepassing van deze op houtvezels gebaseerde mengsels uitgebreid verder testen. Dit zal resulteren in een volgende generatie groeimedia op basis van houtvezels en andere biogebaseerde materialen, als vervangers voor turf. Het project ambieert ten minste drie veenvrije mengsels te ontwikkelen en aan te leveren die gevalideerd zijn voor commerciële acceptatie in verschillende tuinbouwsectoren. Deze mengsels zullen getest zijn door telers (in vier Europese landen). Het project zal ook een database samenstellen van biogebaseerde materialen die momenteel beschikbaar zijn in Europa, met hun fysische en chemische eigenschappen. Vlaco zal zijn opgebouwde kennis rond compost, digestaat en andere biogebaseerde materialen met de andere partners delen.

Samen streven naar een tuinbouw met een lager gebruik van minerale meststoffen, water en pesticiden.

De EU ‘Farm to Fork strategy’ stelt als doel om het gebruik van minerale meststoffen te verminderen met ten minste 20% in 2030. De tuinbouw is een grootverbruiker van minerale meststoffen. De meststoffenindustrie is daarom op zoek naar meer circulaire oplossingen en het gebruik van lokale grondstoffen. De nieuwe meststoffenverordening opent ook perspectieven voor het werken met duurzame gerecycleerde materialen. Hort2thefuture zal de toepassing van organische meststoffen optimaliseren, waardoor de afhankelijkheid van minerale meststoffen in serre- en openluchttuinbouwsystemen daalt. NIBIO (Noorwegen) zal nieuwe fertigatiestrategieën met vloeibare digestaatfracties bij aardbeien testen. Een optimaal watergebruik - door irrigatie of fertigatie - in veenvrije of veenarme substraten is nog onderwerp van onderzoek. Het potentieel voor veenreductie in deze teelt is groot omdat conventionele teeltmedia minstens 80% veen bevatten. In Nederland en België wordt meer dan 20% van de turf die in de tuinbouw wordt ingezet, gebruikt voor de teelt van aardbeien.

PCG (Vlaanderen) onderzoekt de meerwaarde van nieuwe compostgebaseerdemengsels in een verwaarloosde bodem. Voor vollegrondsgroenten zal Hort2thefuture nieuwe organische meststoffen in korrelvorm ontwikkelen. Een beter begrip van de mineralisatie en andere eigenschappen van nieuwe organische (vaste) meststoffen zal ook hobbytuinders in staat stellen om minder minerale meststoffen te gebruiken. Vlaco zal helpen bij de ontwikkeling en aanlevering van de compostgebaseerde mengsels en gekorrelde organische meststoffen.

Naast professionele telers, gebruiken hobbytuiniers verschillende minerale, organische of organo-minerale meststoffenmengsels voor gazons, sierplanten en moestuinen. Er is al een wereldwijde trend om particuliere tuiniers te motiveren om zelf kringlopen te sluiten met organisch materiaal dat ze ter beschikking hebben. Vlaco is hier in Vlaanderen heel actief in. Zo brengen ze organisch materiaal en voedingsstoffen terug in de bodem en beperken ze verdamping van bodemvocht. Andere methoden en tuintrends om de droogtebestendigheid te vergroten zijn onder andere het kiezen van droogtebestendige planten, slimme/druppelirrigatie, regenwateropvang, ...

Glastuinbouwproductie is een bijzonder intensieve gebruiker van water - gemiddelde glastuinbouwbedrijven verbruiken ongeveer 1.000 l/m²/jaar - afhankelijk van de teelt, het seizoen en de stand van het gewas. Glastuinbouw en sierteelt nemen dan ook een aanzienlijk deel van het totale waterverbruik in de landbouw in. De hoge afhankelijkheid van water in combinatie met een toenemende wateronzekerheid, zet tuinbouwers ertoe aan om een hogere efficiëntie te bereiken (dezelfde tuinbouwopbrengst met minder waterverbruik) en op zoek te gaan naar alternatieve bronnen (bijv. gemeentelijke en regionale bufferbekkens, gezuiverd afvalwater van waterzuiveringsinstallaties, …). Hort2thefuture onderzoekt hoe de toepassing van water in verschillende tuinbouwomgevingen (serreteelt in vollegronds of substraat en openluchtteelt) geoptimaliseerd kan worden.

Met betrekking tot gebruik van pesticiden tegen ziekteverwekkers in de bodem, werd methylbromide tot 2005 wereldwijd op grote schaal gebruikt, maar het gas tast de ozonlaag aan. Er bestaan zowel chemische als niet-chemische alternatieven voor methylbromide, bijvoorbeeld sterilisatie van de bodem met stoom met behulp van andere chemische fumiganten, maar er is behoefte aan betrouwbare strategieën om bodemgebonden ziekten en plagen onder controle te houden. Deze strategieën maken gebruik van resistente cultivars/variëteiten, biofumiganten, bodemverbeteraars, chemische en biologische bestrijding in een systeemgebaseerde aanpak. Het verbeteren van de beluchting van de bodem door middel van zuurstofrijk irrigatiewater (nanobellentechnologie) is een andere aanpak die wordt bestudeerd binnen Hort2thefuture. Zo zullen Novagri en UPTC (Spanje) onderzoeken of de irrigatie met nanobellen de aanwezigheid van pathogene bodemorganismen voor belangrijke tuinbouwgewassen (tomaat en paprika) kan verminderen.